Spekulasi terbaru mengenai komplot untuk menggulingkan kerajaan mencetuskan kebimbangan berulangnya satu lagi rampasan kuasa ala Langkah Sheraton seperti yang disaksikan pada 2020.

Ini menyebabkan Timbalan Perdana Menteri Ahmad Zahid Hamidi mencadangkan “rang undang-undang khas” untuk menghalang kerajaan daripada digulingkan pada pertengahan penggal parlimen.

Ini seterusnya mencetuskan perbualan mengenai pelaksanaan Akta Parlimen Berpenggal Tetap (FTPA).

Dalam siri kali ini, kami meneliti FTPA, kesannya, dan sama ada ia adalah yang dicadangkan oleh Zahid atau sebaliknya.

Apa yang dicadangkan oleh Zahid?

Zahid tidak secara khusus merujuk FTPA apabila dia mula-mula mencadangkan “rang undang-undang khas”.

Sebaliknya, dia berkata rang undang-undang itu adalah untuk memberi mandat bahawa kerajaan kekal mentadbir negara sehingga akhir penggal, dengan syarat kerajaan itu ditubuhkan oleh parti politik dominan atau gabungan parti dominan dan mendapat perkenan Agong.

Ini kemudiannya ditafsirkan oleh pihak lain termasuk Menteri di Jabatan Perdana Menteri (Undang-undang dan Pembaharuan Institusi) Azalina Othman Said sebagai FTPA.

Apakah FTPA sebenarnya?

FTPA adalah seperti yang digambarkan namanya, satu akta untuk memastikan parlimen menjalani tempoh yang tetap.

Ini bermakna parlimen tidak boleh dibubarkan lebih awal, melainkan syarat tertentu dipenuhi.

Ketika ini, parlimen boleh dibubarkan apabila tempohnya tamat lima tahun selepas sidang pertamanya selepas pilihan raya umum (PRU).

Ia juga boleh dibubarkan lebih awal oleh Yang di-Pertuan Agong atas nasihat perdana menteri – yang mana FTPA akan meletakkan sekatan.

Ini juga secara berkesan menghalang kerajaan daripada mengadakan pilihan raya mengikut kehendak mereka – sekali gus FTPA membolehkan tarikh pilihan raya boleh diramal.

Dalam model FTPA di UK, terdapat hanya dua cara untuk mengadakan pilihan raya lebih awal – melalui undi tidak percaya di Dewan Rakyat, atau undian secara jelas memihak kepada pilihan raya yang lebih awal.

FTPA UK, bagaimanapun, kemudiannya dimansuhkan pada 2022, atas alasan menghidupkan semula kuasa prerogatif raja untuk membubarkan dan memanggil parlimen.

Adakah dengan memperkenalkan FTPA akan menghalang gerakan politik untuk memecat perdana menteri? Ini mungkin bukan demikian, jika Malaysia menggunakan model yang serupa dengan FTPA di UK.

Peguam New Sin Yew berkata bahawa FTP tidak berkaitan dengan isu ahli parlimen beralih sokongan.

“Memiliki FTP bermakna perdana menteri tidak akan dapat mencetuskan pilihan raya awal dan Agong tidak akan dapat memperkenankan pembubaran jika perdana menteri meletak jawatan.

Bagaimanapun, saintis politik Wong Chin Huat berkata FTPA di Malaysia boleh memasukkan peruntukan untuk mengecualikan akuan berkanun sebagai cara pembentukan kerajaan, tanpa sebarang pindaan perlembagaan.

Dia berkata FTPA boleh memperuntukkan dua pengecualian kepada perdana menteri untuk mendapatkan perkenan Agong bagi pembubaran awal parlimen, iaitu; apabila kerajaan telah hilang keyakinan terhadap Dewan Rakyat; dan terdapat sokongan dua pertiga ahli parlimen untuk permintaan sedemikian.

Bagaimanapun, dia menambah bahawa FTPA perlu mentakrifkan apa yang dimaksudkan dengan hilang keyakinan, mencadangkan ia dihadkan kepada tiga keadaan: lulus usul tidak percaya; kalah dalam undian undi percaya; dan kalah dalam undian belanjawan (rang undang-undang perbekalan) dalam bacaan kedua atau ketiga.

Sementara itu, peguam Azira Aziz menggesa klausa had tempoh (sunset clause) selama lima tahun untuk semakan FTPA Malaysia di Parlimen untuk melihat sama ada ia memenuhi tujuan yang diinginkan.

Bagaimana pula dengan undang-undang antilompat parti?

Kelompongan dalam undang-undang antilompat parti yang membenarkan ahli parlimen mengisytiharkan sokongan kepada pihak lain tanpa meninggalkan parti mereka adalah tidak berkaitan dengan FTPA.

Selanjutnya, undang-undang antilompat parti tidak menghalang parti atau gabungan daripada bertukar pihak secara berkumpulan.

Bagaimanapun, peruntukan FTPA seperti yang dicadangkan oleh Wong boleh menjadikan supaya langkah sedemikian perlu dilakukan di parlimen melalui undi percaya.

Adakah mungkin untuk memasukkan klausa untuk perdana menteri atau kerajaan penggal tetap?

Profesor Madya Universiti Teknologi Malaysia (UTM), Muhammad Fathi Yusof berkata, tidak mustahil untuk memasukkan klausa untuk memasukkan perdana menteri berpenggal tetap.

Ini memerlukan pindaan Perkara 43(4) Perlembagaan Persekutuan untuk menyatakan bahawa perdana menteri yang dilantik akan terus memegang jawatannya sehingga tamat penggal parlimen, melainkan dia meletakkan jawatan.

Perkara 43(4) berbunyi, “Jika Perdana Menteri tidak lagi mendapat kepercayaan majoriti ahli Dewan Rakyat, maka Perdana Menteri hendaklah meletakkan jawatan Jemaah Menteri melainkan jika atas permintaannya Parlimen dibubarkan oleh Yang di-Pertuan Agong”.

Bagaimanapun, Fathi berkata pelaksanaan kerajaan atau perdana menteri berpenggal tetap akan mengakibatkan kepincangan dalam demokrasi berparlimen.

“Pindaan kepada peruntukan ini tidak mencukupi untuk menjamin kedudukan seorang perdana menteri.

“Sebagai sebuah negara yang mengamalkan demokrasi berparlimen, pada asasnya kedudukan seorang perdana menteri masih terikat dengan kepercayaan majoriti ahli Dewan Rakyat.

“Malah pelantikannya juga berdasarkan penilaian Yang di-Pertuan Agong berhubung amanah yang dipegang di Dewan Rakyat.

“Sekiranya perdana menteri hilang sokongan majoriti, maka dia dianggap menerajui kerajaan minoriti,” katanya.

Mengetuai kerajaan minoriti akan mengakibatkan pentadbiran yang sukar di mana cadangan dan rang undang-undang yang diajukan berisiko ditolak, kerana kekurangan majoriti.

“Bagi usul penting seperti usul kelulusan belanjawan tahunan, penolakan oleh Dewan Rakyat akan melumpuhkan pentadbiran negara, yang akhirnya akan memaksa seorang perdana menteri meletak jawatan,” tambah Fathi.

Bekas menteri Zaid Ibrahim dan New menegaskan bahawa mempunyai kerajaan berpenggal tetap juga bertentangan dengan demokrasi berparlimen.

“Kerajaan berpenggal tetap adalah sia-sia dan tidak demokratik kerana kerajaan memerlukan sokongan majoriti ahli parlimen di parlimen,” kata New.

“Ahli Parlimen yang berpaling tadah atau menukar sokongan bukan sahaja menyebabkan perdana menteri dijatuhkan, ia mempunyai implikasi yang lebih luas dan tidak menyelesaikan isu keyakinan,” tambahnya.

Satu pengecualian kepada kerajaan penggal tetap ialah negara yang menggunakan sistem presiden seperti AS, di mana eksekutif dan perundangan dipilih secara berasingan.

Dalam sistem sedemikian, perubahan di parlimen atau kongres tidak memberi kesan kepada pentadbiran negara.

Adakah terdapat pilihan lain selain FTPA untuk memperbaiki demokrasi kita?

New mencadangkan agar kerajaan melihat petisyen pecat – yang membenarkan pengundi memecat pegawai yang dipilih sebelum tempoh mereka tamat.

Proses ini digunakan di UK terhadap ahli parlimen di mana pengundi di kawasan yang berkaitan boleh memulakan petisyen selama enam minggu untuk menyingkirkan wakil rakyat mereka.

Ahli parlimen kehilangan kerusi mereka jika sekurang-kurangnya 10 peratus pengundi di kawasan itu menandatangani petisyen, yang akan mencetuskan pilihan raya kecil (PRK).

Sementara itu, Azira mencadangkan tetapan sementara untuk melaksanakan undang-undang membenarkan mana-mana ahli parlimen membentangkan usul bagi menamakan dan mengundi perdana menteri alternatif, jika perdana menteri sedia ada tidak lagi memegang sokongan majoriti.

“Ini akan menghalang nama rahsia diserahkan kepada Agong dengan Akuan Berkanun (SD) pada pertengahan penggal.

“Semua ahli parlimen yang menyokong calon perdana menteri alternatif hendaklah didedahkan kepada umum. Nama ahli parlimen yang menang yang mendapat undi percaya semasa Sidang Parlimen Tergempar itu hendaklah nama yang diperkenan dan disokong oleh Agong sebagai perdana menteri,” katanya.